- Common European Numeracy Framework

KENNISMAKEN MET GECIJFERDHEID

1. Geletterd en gecijferd, wat bedoelen we daarmee?

Laaggeletterd

Kinderen op de basisschool krijgen onderwijs in lezen en schrijven, maar niet alle kinderen kunnen mee met het tempo van de rest en lopen een achterstand op. Deze achterstand wordt op latere leeftijd niet gemakkelijk of vanzelf weer ingelopen. Een persoon die problemen heeft met lezen, schrijven kan lastig meekomen in de maatschappij. Zo’n persoon noemen we laaggeletterd. Laaggeletterdheid gaat niet alleen over lezen en schrijven. Laaggeletterdheid is een breder begrip, dat alle basisvaardigheden omvat die nodig zijn voor functioneren in onze maatschappij.

Laaggecijferdheid

Kinderen op de basiaschool krijgen onderwijs in rekenen-wiskunde, maar ook hiervoor geldt: bij niet alle kinderen leidt dat tot een functioneel repetoir waarmee ze zich goed kunnen redden in de huidige maatschappij. Onze huidige maatschappij staat bol van informatiebronnen met getallen, tabellen, grafieken en diagrammen, steeds vaker ook in digitale vorm. Een persoon die problemen heeft met functioneel rekenen of in het onderwijs veel rekenangst heeft opgelopen, kan dan lastig meekomen. Zo’n persoon behoeft ondersteuning om het niveau an zijn/haar/hun gecijferd gedrag te verhogen.

Gecijferd, geletterd en digitaal vaardig

In het dagelijks leven zijn geletterdheid, gecijferdheid en ICT-vaardigheden meestal geen op zichzelf staande vaardigheden. In de meeste situaties komen rekenen, taal en ICT tegelijk voor. Denk bijvoorbeeld aan loonstroken, werkbriefjes, advertenties, formulieren,en tabellen en grafieken in de krant. Steeds meer gebeurd digitaal: online formulieren van bijvoorbeeld de belastingaangifte en declaraties bij de ziektekostenverzekering, maar ook online bankzaken regelen en winkelen zijn niet meer weg te denken uit de maatschappij. Gecijferd, geletterd en digitaal vaardig in samenhang zijn de basisvaardigheden die volwassenen nodig hebben om volwaardig te kunnen meedoen in de hedendaagse maatschappij.

3. Gecijferdheid in het dagelijks leven

Ieder mens komt voortdurend situaties tegen waarbij getallen en rekenvaardigheden een rol spelen. Vaak staan wij daar niet eens bij stil, omdat deze zo gewoon en alledaags zijn en het denkwerk automatisch gaat. Tenminste, als je voldoende gecijferd bent. Hieronder staat een lijstje met voorbeelden van alledaagse situaties waarbij gecijferdheid een rol speelt. Op de pagina hiernaast staan situaties uit het dagelijks leven waarbij er kwantitatief gedacht moet worden. Beide zijn slechts een beperkte greep uit de werkelijkheid. De voorbeelden zijn eindeloos.

Omgaan met geld Betalen in een winkel, hoeveel pas je bij? Hoeveel krijg je terug? En met die korting? Heb je wel genoeg geld? En kom je wel uit in de maand? Anders bijlenen? Wat kost dat eigenlijk?

Omgaan met tijd Hoe laat is het? Ben ik nog op tijd? Hoe lang gaat mijn reis duren en hoe laat moet ik dan vertrekken? Elke maand een afspraak? Of drie keer per jaar? Tenminste een kwartier eerder aanwezig zijn…? Wat betekent 15-03-12? En wat betekent 14:15?

Omgaan met maten Er mag maximaal 10 kg mee in het vliegtuig. Past dat? Er moet 250 ml water in de saus. Maar met een literbeker? Per kilogram lichaamsgewicht mag je 1 schepje melkpoeder in het flesje doen. Hoeveel schepjes? Past je auto onder die brug door? En de caravan? Driemaal daags 5 ml van het medicijn innemen. Met gelijke tussenpozen graag? Hoeveel behang is nodig? Hoeveel kuub zand voor het terras?

Omgaan met tabellen, grafieken, borden et cetera Het busbordje lezen of de treintabellen; het invullen van de uren op het werk; het weerbericht voor over drie dagen; Groeicurven lezen en invullen; tabellen met hoeveelheden op verpakkingen en recepten; Waar is kamer 312?; Hoe vind ik Rij 4 Vak 11?

4. Hoe herken je problemen met gecijferdheid?

Mensen die laaggecijferd zijn weten dat zelf. Het gaat voor hen vaak gepaard met schaamte en onmacht. Zij hebben over het algemeen strategieën ontwikkeld om hun laaggecijferd te verbergen. Deze strategieën gaan meestal gepaard met ontwijkend gedrag. Mensen die moeilijk met cijfers kunnen omgaan doen hun best situaties met cijfers te vermijden. Zie voorbeelden hieronder. Het is aan te raden om leerkrachten en sociale hulpverleners te trainen in het herkennen van laaggecijferdheid. Op plaatsen zoals bij de huisarts, in het wijkcentrum, bij het UWV, in het consultatiebureau en op scholen.

Betalen met grote coupures en het wisselgeld niet tellen;

Structureel te laat komen of afspraken ‘vergeten’ en niet op komen dagen. “De wekker ging niet af.”

Fouten maken met het innemen van medicijnen of daar vroegtijdig mee ophouden (te vaak, te weinig, te veel,….);

Andere mensen inschakelen om administratie te doen, en dit niet controleren. “Ik ben niet goed met cijfers, doe jij dit maar.”

Opmerkingen maken als:; “Ik heb mijn bril niet bij me, kun jij zeggen op welk perron ik moet zijn?”. “Ik kan niet koken, ik vind kant-en-klaar maaltijden veel lekkerder.”

Het is aan te raden om leerkrachten en sociale hulpverleners te trainen in het herkennen van laaggecijferdheid. Op plaatsen zoals bij de huisarts, in het wijkcentrum, bij het UWV, in het consultatiebureau en op scholen.

6. Sociale problemen door laaggecijferdheid

Laaggecijferdheid kan de persoon zelf (en dus ook de maatschappij) op sociaal gebied forse problemen opleveren. Deze problemen werken niet alleen belemmerend maar kunnen gevaarlijke situaties opleveren.

Afhankelijkheid Iemand die moeite heeft met omgaan met geld, het plannen van zijn tijd, enzovoort, wordt hiervoor afhankelijk van anderen om hem daarbij te helpen, of het uit handen te nemen. Afhankelijk zijn van anderen voor zaken die ‘normaal’ zijn, maakt een persoon kwetsbaar en onzeker.

Oplichting Doordat een laaggecijferde vaak voor zijn geldzaken afhankelijk is van iemand anders, is hij een gemakkelijke prooi voor mensen die daar misbruik van willen maken. Te denken valt aan duidelijke oplichterij zoals piramidespelen en phishing mails, maar de gevaren liggen vaak ook veel dichterbij op de loer. Het uitbesteden van de administratie, de buurman laten pinnen, wisselgeld niet natellen. Het gaat allemaal soms noodgedwongen in goed vertrouwen.

Medische risico’s Voor het juist innemen van medicijnen is het noodzakelijk om instructies te kunnen volgen. Deze gaan altijd gepaard met aantallen, tijd en/of maten. Denk aan: “twee keer per dag 5 milliliter”, “driemaal daags een half tablet”. Een diabetespatiënt, moet de hele dag alles tellen en vervolgens de juiste hoeveelheid insuline bepalen, afmeten en inspuiten. Verkeerd medicijngebruik kan nadelige gevolgen hebben voor de gezondheid en in voorkomende gevallen zelfs dodelijk zijn

Huis en omgeving Ook in en om het huis is basale gecijferdheid een noodzaak. Veel dagelijkse bezigheden vergen kwantitatief inzicht. Op tijd de kinderen naar school brengen, een recept volgen, afmeten van hoeveelheden, de meterstanden aflezen, boodschappen doen, een wasinstructie lezen, apparaten instellen (temperatuur en tijd), de klok verzetten, gordijnen opmeten, wekker zetten. Stelt u zich eens voor, dat deze bezigheden niet vanzelf gaan …

Ook deze lijst is natuurlijk niet compleet.

7. Maatschappelijke problemen door laaggecijferdheid

Laaggecijferdheid levert niet alleen problemen op voor de persoon zelf, maar ook voor de maatschappij. Laaggeletterdheid kan onder ander leiden tot sociale uitsluiting, problematische werktoeleiding en schulden. Veel instanties zoals gemeenten, UWV, scholen, werkgevers en medische hulpverleners hebben te maken met de gevolgen, die erg kostbaar kunnen zijn en veel menskracht vragen.

Sociale uitsluiting/participatie
Ontwijkend gedrag leidt tot verminderde participatie in het dagelijks leven. Boodschappen doen, rekeningen verdelen in een gezelschap, het begrijpen van openbaar vervoer, plannen en op tijd komen lukt vaak niet goed. Dit gaat gepaard met schaamte en vermijding is vaak het gevolg.

Problematische werktoeleiding/problemen op werkplek
Het vinden en behouden van werk kan problematisch zijn. Werktijden en -instructies, op tijd komen, urenstaten of roosters invullen zijn bij ieder werk belangrijk. Het vermijden van de arbeidsmarkt is een logisch gevolg. Immers ook een werkgever eist deze vaardigheden. Het ontbreken ervan wordt vaak onterecht geïnterpreteerd als luiheid of desinteresse. De laaggecijferde zelf zal deze indruk ook liever wekken dan ‘dom’ gevonden te worden. Een serie van korte, onsuccesvolle banen is vaak het gevolg, wat meestal leidt tot langdurige werkeloosheid.

Schulden
Het niet kunnen overzien van een budget, en het niet goed kunnen inschatten van de waarde van bedragen, leidt onvermijdelijk tot schulden. Vaak worden leningen aangegaan, tegen woekerrentes om het ene gat met het andere te dichten. Dit heeft een effect op de persoon zelf en zijn/haar gezin, maar is ook een grote last voor de maatschappij. Deze mensen krijgen te maken met armoede, deurwaarders, schuldhulpverlening, enzovoort.